Στις 26 Ιουνίου 1842 πλήθος κόσμου είχε κατακλύσει την περιοχή πέριξ του Λόφου των Νυμφών απέναντι από την Ακρόπολη,
...αναμένοντας ένα σπουδαίο γεγονός: Σε μια τελετή γεμάτη επισημότητα, την ημέρα εκείνη, κατά τη διάρκεια έκλειψης ηλίου, παρουσία του βασιλιά Όθωνα, της κυβέρνησης και μελών της Ιεράς Συνόδου θα ξεκινούσε η οικοδόμηση του Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών.
Ο καθηγητής Γ. Βούρης -μετέπειτα διευθυντής του ιδρύματος- εκφώνησε τον πανηγυρικό της ημέρας, ενώ στη συνέχεια υπό τους ήχους μουσικής και τους κανονιοβολισμούς μιας φρεγάτας που ήταν αγκυροβολημένη στον Πειραιά ετέθη ο θεμέλιος λίθος.
Το ξεκίνημα
Η ανέγερση του κτιρίου ολοκληρώθηκε το 1846 με δωρεά 500.000 δραχμών από τον τότε πρόξενο της Ελλάδας στη Βιέννη, βαρόνο Γεώργιο Σίνα. Ήταν μια κίνηση τουλάχιστον πρωτοποριακή για μια Ελλάδα που προσπαθούσε να ορθοποδήσει, αφήνοντας πίσω της τα άρματα και έχοντας πρόσφατη μια οικονομική χρεοκοπία.
Η στιγμή εκείνη θα σηματοδοτούσε το ξεκίνημα του αρχαιότερου ερευνητικού ιδρύματος της νοτιοανατολικής Ευρώπης και την αφετηρία μιας πλούσιας επιστημονικής πορείας που θα έφτανε σήμερα μέχρι την παρατήρηση του Διαστήματος.
Τα 170 χρόνια της ερευνητικής προσφοράς του και το γεγονός ότι εξακολουθεί να πρωτοστατεί επιστημονικά στην Ευρώπη γιορτάζει φέτος το Εθνικό Αστεροσκοπείο Αθηνών με την έκδοση ενός λευκώματος που περιλαμβάνει πλούσιο ιστορικό και φωτογραφικό υλικό από την πολυετή λειτουργία του.
Ο αστρονόμος και διευθυντής του Αστεροσκοπείου Σταύρος Πλακίδης το 1936 εν ώρα εργασίας. Το λεύκωμα θα παρουσιαστεί σήμερα το απόγευμα σε ειδική εκδήλωση που θα λάβει χώρα στο Ιδρυμα Ευγενίδου.
Η εκδήλωση θα πλαισιωθεί από θεατρικό δρώμενο και έκθεση φωτογραφίας, ενώ ομιλίες θα εκφωνήσουν μεταξύ άλλων ο διευθυντής του Αστεροσκοπείου Αθηνών καθ. Κανάρης Τσίγκανος, οι ομόλογοί του από τα Αστεροσκοπεία της Βιέννης και του Παρισιού, ο πρύτανης του ΕΜΠ, ο αναπληρωτής πρύτανης Ερευνας και Ανάπτυξης του Πανεπιστημίου Αθηνών και εκπρόσωπος της Φιλεκπαιδευτικής Εταιρείας.
Σημαντικοί είναι οι σταθμοί στην ιστορία του φορέα, όπως εξηγεί ο διευθυντής του Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών κ. Τσίγκανος: «Η δομή του Αστεροσκοπείου περιλαμβάνει τρία ερευνητικά Ινστιτούτα: Το παλαιότερο είναι το Ινστιτούτο Αστρονομίας, Αστροφυσικής, Διαστημικών Εφαρμογών και Τηλεπισκόπησης.
Οι παρατηρήσεις του ξεκίνησαν στο Θησείο και μετεφέρθησαν στην Πεντέλη τη δεκαετία του 1930 λόγω της φωτορύπανσης στο κέντρο της Αθήνας.
Κατά τη δεκαετία του 1970 μετακόμισαν στο Κρυονέρι Κορινθίας, όπου τοποθετήθηκε τηλεσκόπιο 1,2 μέτρων, ενώ τα τελευταία 15 χρόνια συνεχίζονται στον Χελμό με τη λειτουργία του δεύτερου μεγαλύτερου τηλεσκοπίου της Ευρώπης.
Πλέον το Ινστιτούτο συνεργάζεται με τον Ευρωπαϊκό Οργανισμό Διαστήματος και λειτουργεί ως κόμβος συλλογής, επεξεργασίας και αναδιανομής δορυφορικών δεδομένων.
Το Ινστιτούτο Ερευνών, Περιβάλλοντος και Βιώσιμης Ανάπτυξης ασχολείται με το ατμοσφαιρικό περιβάλλον, τη μετεωρολογία, την υδρολογία, τη μόλυνση της ατμόσφαιρας τα οποία παρακολουθούνται με κινητούς και σταθερούς σταθμούς, ενώ έχει και την ευθύνη για τον δημοφιλή ιστότοπο meteo.gr , δεύτερο σε επισκεψιμότητα στη χώρα.
Τέλος, το Γεωδυναμικό Ινστιτούτο έχει ιδιαίτερη συνεισφορά στην παρακολούθηση της σεισμικότητας της χώρας, που είναι η μεγαλύτερη της Ευρώπης. Επιστήμονες απ' όλο τον κόσμο το επισκέπτονται για να διδαχτούν από την εμπειρία του, ενώ παράλληλα λειτουργεί και κέντρο παρακολούθησης για τσουνάμι».
Σχεδόν δέκα μήνες μετά τη στιγμή που πάτησε στη Σελήνη, στις 2 Φεβρουαρίου 1962, ο Γιούρι Γκαγκάριν επισκέφθηκε το Αστεροσκοπείο Αθηνών. Αριστερά του ο τότε διευθυντής του Αστεροσκοπείου Ηλίας Μαριολόπουλος Σχέδια για το μέλλον
Εκτός από «ένα πλούσιο παρελθόν και ένα εξαιρετικό παρόν», το Αστεροσκοπείο, όπως εξηγεί ο κ. Τσίγκανος, έχει τις προοπτικές και για ένα λαμπρό μέλλον: «Στοχεύουμε στην επιστημονική αριστεία, να είμαστε στην πρώτη γραμμή της έρευνας σε όλα μας τα Ινστιτούτα,
...στην εξωστρέφεια και ανάπτυξη των κοινωνικών υπηρεσιών μας, στην περαιτέρω εφαρμογή των μελετών μας σε συνεργασία με ελληνικές εταιρείες και στην οικονομική αυτοδυναμία μας μέσω ερευνητικών προγραμμάτων τα οποία επιτυγχάνει συχνά το Αστεροσκοπείο, παρά τον ισχυρό διεθνή ανταγωνισμό».
